Kto jest lobbystą zawodowym w Polsce? Przez rok próżno było szukać oficjalnych informacji. W grudniu 2018 r. Rejestr podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową zniknął ze strony internetowej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, by zostać ponownie opublikowanym po 12 miesiącach, 16 grudnia 2019 r.
O problemach związanych z pozyskaniem informacji na temat działań lobbystów wobec organów władzy publicznej pisaliśmy już tutaj. Sygnalizowaliśmy także trudności związane z brakiem przejrzystości tych podmiotów oraz mankamenty ustawy o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa[1]. Pomimo upływu lat, uchybienia systemu pozostają aktualne, w związku z czym wciąż posiadamy mało danych na temat wpływu lobbystów na przebieg procesu legislacyjnego.
Czym innym jest brak regulacji bądź jej słabość, skutkująca lukami prawnymi, a czym innym – ignorowanie podstawowych obowiązków ustawowych. Poprzez spełnianie tych obowiązków generowane są dokumenty, które stanowią podstawowe źródło wiedzy dla obywateli na temat lobbingu. Zgodnie z art. 10 ustawy lobbingowej, organ właściwy – obecnie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji – został zobligowany do prowadzenia jawnego rejestru podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową, który ma być udostępniany w Biuletynie Informacji Publicznej. Termin dokonania aktualizacji danych wynika z Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie rejestru podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową[2].
Tymczasem rejestru lobbystów – podstawowego źródła informacji o tej grupie – przez rok nie sposób było znaleźć na stronie internetowej MSWiA czy w jego BIPie. Co więcej, rejestr[3] zamieszczony na archiwalnej stronie Ministerstwa ostatni raz aktualizowany był 15 grudnia 2018 roku. Przez 12 miesięcy nie byliśmy w stanie stwierdzić, czy rejestr w ogóle nie jest uzupełniany (bo np. nie ma chętnych do dokonania wpisu ani żądających wykreślenia, co jednak – jak pokazuje doświadczenie lat poprzednich – jest niezwykle mało prawdopodobne), czy też może MSWiA posiadało stosowną bazę danych, tylko wbrew przepisom jej nie udostępniało.
16 grudnia 2019 roku rejestr podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową finalnie został zamieszczony na stronie MSWiA[4]. Z analizy tego dokumentu wynika, że przez rok, w okresie zaniechania udostępnienia danych, do rejestru wpisało się 30 nowych podmiotów.
Co to oznacza dla obywatela? W rejestrze, zgodnie z ustawą lobbingową, powinny znaleźć się dane zawodowego lobbysty. Dzięki rejestrowi kierownicy urzędów mogą sprawdzać, czy podmiot, który wykonuje czynności wchodzące w zakres zawodowej działalności lobbingowej, jest wpisany do rejestru. W doktrynie wskazuje się, że rejestr ten stanowi formę kontroli działalności lobbingowej i spełnienie postulatu jawności tej działalności.
Skoro zatem MSWiA zaniechało publikacji rejestru lobbystów oraz aktualizacji zawartych w nim danych przez 12 miesięcy, podmioty wykonujące zawodową działalność lobbingową, które dokonały zgłoszenia do rejestru po 15 grudnia 2018 roku , przez cały rok działały de facto w szarej strefie. Organy nie mogły bowiem zweryfikować, czy zwracający się do nich podmiot jest zawodowym lobbystą i czy został wpisany do rejestru. Co prawda lobbysta powinien przedłożyć organowi, przed którym występuje, zaświadczenie o wpisie, ale niedopełnienie tego wymogu nie powoduje w stosunku do takiego podmiotu żadnych negatywnych konsekwencji. W praktyce uniemożliwia to stosowania wobec podmiotów naruszających obowiązek rejestracji jakichkolwiek przewidzianych prawem sankcji.
To, że kontrola lobbystów jest iluzoryczna, a ustawa lobbingowa – nieefektywna, przyznaje w pismach do MSWiA w ramach prowadzenia Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018–2020 m.in. Marszałek Senatu, Ministerstwo Finansów czy Ministerstwo Sprawiedliwości. Stąd też pierwszy z organów, wykonując zadania zlecone, takie jak wzmocnienie jawności i przejrzystości życia publicznego, tym bardziej powinien dopilnować przestrzegania i tak szczątkowej regulacji, a w szczególności wprost ciążącego na nim obowiązku prowadzenia rejestru – zwłaszcza że dostrzega nieskuteczność obowiązujących przepisów.
Owo niedopatrzenie – a może celowe działanie? – organu po raz kolejny prowadzi do smutnego wniosku, że ryba psuje się od głowy, a póki same urzędy nie będą przestrzegać postanowień ustawy lobbingowej, trudno oczekiwać sprawnego funkcjonowania systemu kontroli tej działalności.
Katarzyna Kluczka – prawniczka Fundacji Frank Bold, aplikantka radcowska, absolwentka studiów prawniczych na Uniwersytecie Jagiellońskim.
[1] Tekst jednolity: Dz.U. z 2017 roku poz. 248; dalej jako: „ustawa lobbingowa”.
[2] Zgodnie z jego § 4, wpis do rejestru lobbystów polega na wprowadzeniu do systemu informatycznego danych zawartych w zgłoszeniu oraz w dokumentach dołączonych do zgłoszenia i jest dokonany z chwilą zamieszczenia danych w rejestrze, nie później niż w terminie 7 dni od dnia wniesienia zgłoszenia.
[3] Zob. na stronie: https://archiwumbip.mswia.gov.pl/bip/rejestr-podmiotow-wykon/23846,Rejestr-podmiotow-wykonujacych-zawodowa-dzialalnosc-lobbingowa.html.
[4] Zob. na stronie: https://www.gov.pl/web/mswia/dzialalnosc-lobbingowa.