Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich został powołany w 1995 r. do badania skarg dotyczących przypadków niewłaściwego administrowania w instytucjach i organach Unii Europejskiej. Skargi do Rzecznika mogą być składane zarówno przez obywateli UE, osoby zamieszkałe na terytorium UE, a także przedsiębiorstwa i instytucje mające siedzibę w UE. Obecnie – od lipca 2013 r. – funkcję Ombudsmana sprawuje Emily O’Reilly.

Sprawozdanie roczne 2015

W związku ze swoją działalnością Ombudsman składa co roku odpowiednie sprawozdanie. Z najnowszej wersji raportu wynika, że największa ilość (22,4%) przesłanych do Rzecznika w 2015 r. skarg dotyczyła problemu przejrzystości działania instytucji unijnych.

Problemy z przejrzystością dotyczą nie tylko trudności w dostępie do dokumentów czy też informacji, ale także unijnego procesu decyzyjnego, a także szeroko rozumianej działalności lobbingowej.

W ubiegłym roku Ombudsman zorganizował lub wziął udział w szeregu wydarzeń, które miały na celu wzmocnienie debaty dot. potrzeby wprowadzenia bardziej przejrzystej regulacji lobbingu.

W maju 2015 r. zorganizowano debatę Is Brussels the new Washington, D.C.?, której nazwa nawiązuje do światowej stolicy lobbingu. W debacie wziął udział m.in. wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Frans Timmermans, odpowiedzialny za reformę regulacji lobbingu z ramienia KE. W trakcie dyskusji podkreślano przede wszystkim potrzebę usprawnienia regulacji lobbingu w Unii Europejskiej, a także położenie większego nacisku na szkolenia dla urzędników unijnych każdego szczebla w zakresie kontaktów z lobbystami.

'Policy makers are not always aware that they are being lobbied' http://t.co/SDzTSVfunz via @EUombudsman

— Vlad Hosu (@HosuVlad) 11 maja 2015

We wrześniu 2015 r. Biuro Rzecznika zorganizowało konferencję dot. transparentności trilogów, czyli trójstronnych spotkań przedstawicieli Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej. Spotkania te – mające teoretycznie nieformalny charakter – w ostatnich latach pełnią niezwykle ważną funkcję w procesie decyzyjnym w Unii Europejskiej.

.@VMarissen 'without the tool of #trilogues  it is nearly impossible to reach any agreement with 28 Member States'

— Blanche Lermite (@BlancheLermite) 28 września 2015

Niestety jednocześnie są jednymi z najmniej przejrzystych instrumentów jakimi posługują się instytucje europejskie. W trakcie konferencji – w której udział wzięło m.in. ponad 250 posłów do Parlamentu Europejskiego, przedstawiciele grup interesów, dziennikarze, naukowcy i przedstawiciele organizacji pozarządowych – podkreślano m.in. potrzebę upubliczniania harmonogramów i programów spotkań oraz innych dokumentów, wykorzystywanych w ich trakcie. Jest to o tyle istotne, że informacje te nie są jawne dla opinii publicznej, a jednocześnie są dostępne – nieoficjalnymi kanałami – dla przedstawicieli grup interesów i lobbystów.

Good point @buchtan preparatory #trilogues documents are often leaked on internet, but officially not available to public

— Thomas van der Valk (@ThmsvdVlk) 28 września 2015

W konsekwencji Rzecznik prowadził w 2015 r. konsultacje publiczne dot. przejrzystości posiedzeń trilogów, których rezultaty będą wykorzystywane w dalszych pracach Rzecznika.

W ubiegłym roku Ombudsman zajmował się także kwestią lobbingu tytoniowego, żądając od Komisji Europejskiej publikowania online informacji o spotkaniach – wraz z notatkami z ich przebiegu – z lobbystami, reprezentującymi koncerny tytoniowe.

W sferze zainteresowań Rzecznika była również kwestia przejrzystości prac grup eksperckich (organów doradczych Komisji Europejskiej). Rzecznik postulował w tym zakresie m.in. wprowadzenie równowagi w doborze ekspertów (ograniczenie liczby lobbystów), poprawienie regulacji dot. konfliktu interesów, a także dodanie informacji o pracy w danej grupie do Rejestru Przejrzystości.

Wysiłki zmierzające do poprawy Rejestru Służącego Przejrzystości

26 maja 2016 r. Rzecznik skierował do przewodniczącego Komisji Europejskiej, Jean-Claude’a Junckera, listEfforts to improve the EU Transparency Register, w którym zawarto szereg rekomendacji, których wprowadzenie zdaniem Ombudsmana usprawniłoby funkcjonowanie Rejestru Przejrzystości. Warto tu wspomnieć m.in. o:

• stworzeniu z Rejestru centralnej bazy danych o przejrzystości, w której można by znaleźć informacje na temat wszystkich instytucji i agencji unijnych; pomysł ten jest również bliski Fundacji Frank Bold (raport Lobbying – a risk or an opportunity? Lobbying regulation in the Polish, Slovak, and Czech perspective, s. 39-40)

The #TransparencyRegister should be the central #transparencyhub for all Institutions. Watch our suggestions here: https://t.co/K4hI8sO33W

— European Ombudsman (@EUombudsman) 30 maja 2016

• wprowadzeniu do Rejestru informacji o źródłach finansowania wszystkich umieszczonych w nim podmiotów;
• poprawieniu jakości publikowanych danych, które znacząco odbiegają dzisiaj od rzeczywistości oraz wprowadzeniu regularnego analizowania ich poprawności;
• wprowadzeniu sankcji dla lobbystów za niewywiązywanie się z obowiązków rejestracyjnych i łamanie zasad związanych z regulacją przeciwko zjawisku drzwi obrotowych;
• objęciu Rejestrem lobbingu kierowanego do przedstawicieli Państw Członkowskich UE;
• wprowadzeniu obowiązku publikowania list klientów dla wszystkich kancelarii prawnych, wykonujących działalność lobbingową;
• wprowadzeniu prawa do składania skarg do Ombudsmana dot. sposobu funkcjonowania Rejestru.

Zainteresowanie regulacjami narodowymi

Europejski Rzecznik Praw Obywatelski nie ogranicza się w swoich działaniach wyłącznie do poziomu unijnego.

Od 1996 r. w Europie działa Europejska Sieć Rzeczników Praw Obywatelskich (ENO), obejmująca ponad 95 biur (zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym) w 36 krajach Europy. Sieć została powołana w celu stworzenia platformy współpracy rzeczników przy rozpatrywaniu poszczególnych spraw, a także miejsca, w którym można wymieniać doświadczenia i najlepsze praktyki.

Z tego też względu Europejski Ombudsman zwrócił się w 2016 r. – wobec trwającej w instytucjach europejskich dyskusji nad przyszłym kształtem unijnej regulacji lobbingu – z prośbą o przedstawienie krajowych sytuacji związanych z przejrzystością oraz regulacją działalności lobbingowej. Zdecydowana większość rzeczników krajowych udzieliła na zadane pytania odpowiedzi, które będą wykorzystywane w dalszych pracach Rzecznika Europejskiego.

Kwestia ta była również przedmiotem debaty w czasie dorocznej konferencji ENO, która odbywała się w dniach 13-14 czerwca 2016 r. w Brukseli pod hasłem Refugees – Rule of law – Lobbying transparency: is Europe rising to the challenges?

.@EUombudsman O'Reilly: Lobbying is important in functioning democracies, but needs to be transparent #ENO2016 pic.twitter.com/lpfgr25h80

— Gundi Gadesmann (@GundiGadesmann) 13 czerwca 2016

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich jest również otwarty na organizacje pozarządowe. W związku z tym przedstawiciel Fundacji Frank Bold spotkał się z pracownikami Biura Europejskiego Ombudsmana na początku maja 2016 r. Głównymi tematami rozmowy była reforma regulacji lobbingu w Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem roli Rejestru Służącego Przejrzystości, a także treść raportu Fundacji Lobbying – a risk or an opportunity? Lobbying regulation in the Polish, Slovak, and Czech perspective.

Podsumowanie

Rekomendacje Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich są istotnym głosem w trwającej dyskusji wokół reformy regulacji lobbingowej w UE. Niestety nie ma gwarancji, że zostaną wprowadzone do nowej wersji Rejestru Przejrzystości, chociaż dotychczasowa postawa Fransa Timmermansa daje na to pewne nadzieje.

Jednocześnie rekomendacje mogą posłużyć jako kolejny argument w reformie krajowych regulacji lobbingowych, w tym regulacji polskiej. W tym jednak wypadku trudno o jakikolwiek optymizm.

Wszystkie wykorzystane grafiki pochodzą ze strony Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (http://www.ombudsman.europa.eu/)

Publikacja współfinansowana ze środków projektu Lobbying transparency in Poland, finansowanego ze środków Open Society Initiative for Europe jako  część działań Fundacji Open Society